Begeleiden van het kind
De vraag die veel ouders, familieleden, echtscheidingsonderzoekers en hulpverleners in de afgelopen twintig jaar heeft beziggehouden, is hoe eventuele negatieve gevolgen voor kinderen het best kunnen worden voorkomen en van welke hulp zij gebruik kunnen maken om beter met de veranderende situatie om te gaan. Het voorkomen van problemen rond het contact met de niet-verzorgende ouder is een belangrijke taak voor beide ouders.
Hulpverlening aan kinderen verloopt rechtstreeks of via de ouders. In alle vormen van hulp en begeleiding na echtscheiding gaat het om omgaan met het verlies van de oude situatie en het wennen aan de nieuwe omstandigheden.
Praten over de veranderingen na de scheiding is moeilijk,maar belangrijk voor een goede verwerking. Het praten over gevoelens met betrekking tot de scheiding is een belangrijke voorwaarde om de scheiding te accepteren en te verwerken. Het is voor kinderen extra moeilijk als zij door het vertrek van een van de ouders worden overvallen. Het is dus zaak dat kinderen, voordat een van de ouders het huis verlaat, worden voorbereid op wat er gaat gebeuren. Dit gaat meestal niet in één gesprek.
Ouders en kinderen die terugkijken op de scheiding hadden meer met elkaar over de echtscheiding willen praten. Praten met elkaar bevordert de onderlinge communicatie en houdt relaties tussen gezins - familieleden in stand. Bovendien helpt het kinderen hun gedachten te ordenen, waardoor zij de situatie beter begrijpen.
In sommige gevallen wordt er helemaal niet met de kinderen over gesproken. Als ouders wel met hun kinderen praten, doen ze dat niet vaak samen met de andere ouder. In veel gevallen kregen kinderen zonder verdere uitleg te horen: ‘Wij gaan scheiden’.
De meeste kinderen kunnen zich nog precies herinneren waar en wanneer zij voor het eerst hoorden dat hun ouders uit elkaar gingen. De manier waarop zij het hoorden heeft invloed op hoe zij later op de scheiding terugkijken. Als kinderen door één van de ouders zijn geïnformeerd over de scheiding, is het belangrijk dat ouders dit ook nog een keer samen doen. Zo nemen ze samen de verantwoordelijkheid, door te vertellen dat zij uit elkaar gaan. In dit gesprek laten ouders aan hun kinderen blijken dat zij het eens zijn over de manier waarop zij de scheiding gaan regelen. Kinderen moeten in dit gesprek horen dat hun ouders van hen houden en dat er contact blijft. Dit gesprek is goed voor kinderen van alle leeftijden en verkleint de kans op loyaliteitsconflicten. Ouders kunnen door een scheidingsbemiddelaar voorbereid worden om dit gesprek met hun kinderen te voeren. Tijdens het gesprek moeten kinderen de ruimte krijgen om hun gevoelens en wensen te uiten.
Door met de kinderen te praten over de praktische gevolgen die de scheiding voor hen heeft, kunnen ze zich voorbereiden op de veranderingen die hen te wachten staan. Kinderen hebben tijd nodig om het slechte nieuws tot zich te laten doordringen.
Zoals we vroeger reeds stelden voelen vooral jonge kinderen zich soms schuldig over de echtscheiding. Kinderen moeten daarom in een vroeg stadium weten dat zij er niets aan kunnen doen dat hun ouders uit elkaar zijn gegaan. ‘Pappa en mamma houden niet meer van elkaar, maar wel van jou’, moet de essentie van de boodschap zijn. Als kinderen merken dat hun ouders nog evenveel van hen houden en dat ze zelf evenveel van beide ouders mogen blijven houden, is de kans op het ontstaan van loyaliteitsconflicten klein.
Oudere kinderen zien veel beter dan jongere kinderen wat zich afspeelt tussen de ouders, en zij begrijpen daardoor meer over de oorzaken van de scheiding. Schaamte - en loyaliteitsgevoelens ten opzichte van beide ouders vormen voor jongeren een belemmering om met hun ouders over hun eigen gevoelens te praten. Angst om ‘anders’ gevonden te worden houdt sommige jongeren tegen om met anderen over thuis te praten. Vooral voor oudere kinderen is het belangrijk dat ze naast hun ouders een vertrouwenspersoon buiten het gezin hebben met wie ze over hun eigen ervaringen en emoties kunnen praten. Het is voor kinderen niet altijd makkelijk om andere mensen in vertrouwen te nemen. Het kan helpen als hun ouders hun kinderen expliciet toestaan om met anderen te praten over wat er thuis aan de hand is. Leerkrachten en anderen die regelmatige contact hebben met het kind kunnen meer begrip opbrengen als zij weten wat er in het gezin aan de hand is.
Veel ouders zijn in de periode na de scheiding sociaal en emotioneel minder beschikbaar voor hun kinderen. Het is ouders aan te bevelen om iedere dag een bewust moment te kiezen waarin zij even echt alleen aandacht besteden aan hun kinderen (vb. bij boekje lezen voor het slapengaan). Deze aandacht verstevigt de relatie tussen ouders en kinderen en geeft ouders tegelijkertijd zicht op de manier waarop hun kind bezig is met het accepteren en verwerken van de scheiding. De manier waarop over de niet verzorgende ouder in het gezin wordt gesproken heeft invloed op de beeldvorming van deze ouder.
Naast de ouders zijn er ook andere volwassenen die al dan niet beroepsmatig met kinderen praten over de scheiding. Belangrijk is dat kinderen en hun ouders zonder vooroordelen worden benaderd. Vooroordelen ten aanzien van eenoudergezinnen hebben een stigmatiserende werking en zijn negatief voor het zelfbeeld van kinderen. Actief luisteren naar kinderen betekent in de praktijk aansluiten bij voor kinderen belangrijke thema’s door er open vragen over te stellen, gericht door te vragen, stiltes bewust te gebruiken en samenvattingen te geven om kinderen te helpen hun gedachten te ordenen en hen te stimuleren om verder te praten.
Kleuters kunnen hun aandacht nog niet lang vasthouden en niet lang stilzitten. Gesprekken met kleuters duren meestal niet langer dan tien of vijftien minuten. Om langer met een kind in contact te blijven is het goed om spelen en praten af te wisselen. Het spelen met poppen of speelgoedbeesten kan het uitgangspunt vormen voor een kort gesprek met een kind. In hun spel laten kinderen vaak meer of andere dingen zien dan zij onder woorden kunnen brengen.
Voor kinderen ouder dan 8 kan er al beter worden gepraat. De ervaringen van leeftijdsgenoten is voor deze kinderen een belangrijke bron van informatie en steun. Voor jongeren die het moeilijk vinden over hun gevoelens te praten, kan het behulpzaam zijn als zij eerst hun gevoelens aan het papier toevertrouwen. Het bijhouden van een dagboek kan voor jongeren een goede manier zijn om de gebeurtenissen en emoties rond de scheiding eerst voor zichzelf te verwoorden.
Jongeren kunnen zich goed verplaatsen in de standpunten van beide ouders en de scheiding ook in de maatschappelijke context plaatsen. Juist door dit begrip en inzicht in de oorzaken van de scheiding en de grotere betrokkenheid is een echtscheiding voor veel jongeren erg indringend. Ook jongeren dienen op de echtscheiding te worden voorbereid. In toenemende mate is informatie over echtscheiding voor jongeren beschikbaar gekomen. Verschillende internetsites geven jongeren informatie over wat de echtscheiding voor hen betekent en waar zij zelf op moeten letten.
Dölle (in Singendonk e.a.,2002) vat de meest genoemde adviezen samen:
- rustig praten voor je van elkaar gaat scheiden;
- je moet er goed over nadenken en op één lijn zitten;
- altijd eerlijk zijn en goed luisteren naar de kinderen en geen dingen verzwijgen;
- geen openlijke conflicten en ruzies; dat is naar voor kinderen;
- je moet de kinderen niet extra verwennen, dan worden ze achterdochtig;
- kinderen erbij betrekken voorzover ze het begrijpen;
- kinderen hun eigen keuzes laten maken;
- altijd contact blijven houden met de kinderen;
- vrij laten om naar beide ouders te gaan (regelmatig);
- een huisdier voor het kind;
- duidelijkheid voor de kinderen;
- niet te ver uit elkaar gaan wonen en dezelfde regels houden;
- verhuizen van beide ouders in geval van co-ouderschap is beter.
Verder:
- accepteren van de partner als ouder van het kind en probeer hem te respecteren;
- ouders moeten zich strikt aan afspraken houden;
- moeite doen de ouderrelatie in stand te houden; je wordt ervoor beloond met de (geestelijke) gezondheid van je kinderen en de wijze waarop ze later in hun leven relaties aangaan;
- praten met de leerkracht van het kind;
- hulp inschakelen wanneer bovenstaande tips niet haalbaar zijn.
Aan gescheiden vaders worden volgende tips vermeld:
- probeer conflicten met je ex tot een minimum te beperken;
- beloof niet meer dan je na kunt komen, houd je aan je afspraken;
- als de kinderen naar je toe komen, probeer dan de sfeer van ‘bezoek’ te vermijden (laat hen sporen nalaten);
- besteed tijd aan de kinderen;
- wees geen pretparkvader. Het is belangrijk om momenten van intimiteit met je kinderen te hebben, bijvoorbeeld in een huiselijke sfeer samen dingen doen;
- …
Uiteindelijk is er een kleine groep kinderen die op lange termijn problemen blijft houden met de scheiding en bij vormen van professionele hulpverlening terechtkomt. Ouders van wie de kinderen langdurig last hebben van somatische klachten of gedragsproblemen kunnen een beroep doen op professionele hulp. Vaak (zeker bij heel jonge kinderen) gebeurt de hulpverlening het beste via de ouders. Ouders worden gestimuleerd om weer een goede ouder te worden door te zorgen voor een veilige en voorspelbare omgeving.
Thema’s die in de psychotherapieën vaak naar voor komen zijn:
- het waarom van de scheiding en de schuldvraag;
- hopen en denken over verzoening;
- loyaliteitsconflicten;
- kun je wel van de één houden als je ook van de ander houdt;
- de veranderingen thuis;
- verlatingsangst;
- het contact met de ouder bij wie het kind niet woont;
- nieuwe partners van de ouders;
- contacten met leeftijdgenoten;
-…
